-
Karanlık Madde Nelerdir?
-
Karanlık Maddeye Dair Kanıtlar
-
Karanlık Maddenin Özellikleri
-
Karanlık Madde Teorileri
-
Karanlık Maddenin Aranması
-
Karanlık Maddenin Evrene Tesiri
-
Karanlık Madde ve Evrenin Kaderi
-
Karanlık Madde Hakkında Yanlış Anlamalar
-
Sual Yanıt
| Hususiyet | Karanlık madde | Kozmoloji | Kainat | Astronomi | Astrofizik |
|---|---|---|---|---|---|
| Tarif | Evrendeki maddenin %85’ini meydana getiren görünmeyen bir madde | Evrenin kökeni, evrimi ve yapısının incelenmesi | Mevcud her şeyin, bütün madde ve enerji dahil, toplamı | Gök cisimlerinin ilmi emek vermesi | Fizyolojik evrenin incelenmesi |
| Delil | Karanlık maddenin varlığı, görünür madde üstündeki kütle çekim etkilerinden çıkarılmaktadır | Büyük Patlama teorisi, evrenin iyi mi başladığına dair kabul edilen ilmi teoridir | Kainat genişliyor ve hızlanıyor | Yıldızlar, gezegenler ve galaksiler evrenin bir parçasıdır | Kara delikler, nötron yıldızları ve kuasarlar astrofiziksel nesnelerdir |
| Özellikler | Karanlık madde görünmezdir, hacmi yoktur ve ışıkla etkileşime girmez | Kainat sıklıkla boş uzaydan kaynaklanır | Evrenin yaşı ortalama 13,8 milyar senedir | Samanyolu galaksisi, çubuklu sarmal bir galaksidir | Güneş bir yıldızdır ve Dünya Güneş Sistemi’nde bir gezegendir |
| Teoriler | Karanlık maddenin ne olduğu ve iyi mi davranılmış olduğu hikayesinde pek oldukça değişik kuram var | Büyük Patlama teorisi hala geliştirilmekte ve iyileştirilmektedir | Kainat hala bir gizem ve onun ile alakalı bilmediğimiz oldukça şey var | Astronomi devamlı gelişen bir alandır ve devamlı olarak yeni keşifler yapılmaktadır | Evreni tahmin etmek için astrofiziksel inceleme şarttır |
| Arama Amacı | Karanlık madde ile alakalı data arayan kişiler şu tür soruların yanıtlarını arıyorlar: | Kozmoloji ile alakalı data arayan kişiler şu tür soruların yanıtlarını arıyorlar: | Kainat ile alakalı data arayan kişiler şu tür soruların yanıtlarını arıyorlar: | Astronomi ile alakalı data arayan kişiler şu tür soruların yanıtlarını arıyorlar: | Astrofizik ile alakalı data arayan kişiler şu tür soruların cevaplarını arıyorlar: |
Karanlık Madde Nelerdir?
Karanlık madde, görülemeyen yahut direkt tespit edilemeyen, sadece varlığı görünür madde üstündeki kütle çekimsel etkilerinden çıkarılan bir madde türüdür. Evrendeki maddenin ortalama %85’ini oluşturur ve ışıkla yahut öteki elektromanyetik ışınım formlarıyla etkileşime girmeyen parçacıklardan oluştuğu düşünülmektedir.
Karanlık maddenin kainat süresince dağılmış olduğu ve galaksilerin ve öteki büyük ölçekli yapıların oluşumunda mühim bir rol oynadığı düşünülmektedir. Bilim adamları hala karanlık maddenin doğasını tahmin etmek için iş yapmaktadır ve ne olabileceğine dair bir takım değişik kuram bulunmaktadır.
III. Karanlık Maddeye Dair Kanıtlar
Karanlık maddenin varlığına işaret eden oldukça sayıda delil bulunmaktadır, bunlar içinde şunlar yer verilmiştir:
- Galaksilerin dönüş eğrileri.
- Galaksilerin kütle çekimsel merceklenmesi.
- Kozmik mikrodalga arka plan radyasyonu.
- Evrenin büyük ölçekli yapısı.
Bu gözlemlerin her biri, evrende görebildiğimiz görünür maddeden daha çok madde olduğuna dair delil sağlar. Bu noksan maddeye karanlık madde ismini veririz.
Evrendeki karanlık madde miktarının, görünür madde miktarından ortalama beş kat daha çok olduğu tahmin ediliyor. Bu, karanlık maddenin evrenin toplam kütle-enerji içinde ne olduğunun ortalama %27’tepsi, görünür maddenin ise ortalama %5’ini oluşturduğu anlamına geliyor. Evrenin geri kalanı, evrenin hızlanan genişlemesinden görevli olduğu kabul edilen karanlık enerjiden oluşuyor.
Karanlık maddenin doğası hala bir gizem. Bilim adamları karanlık maddenin ne işe yaradığını ve evrenin geri kalanıyla iyi mi etkileşime girdiğini tahmin etmek için çalışıyorlar. Bu oldukça etken bir inceleme alanı ve karanlık madde araştırmaları alanında birçok coşku verici yeni büyüme var.
IV. Karanlık Maddenin Özellikleri
Karanlık madde, ışıkla yahut öteki elektromanyetik ışınım formlarıyla etkileşime girmeyen bir madde türüdür. Bu, direkt incelenmesini zorlaştırır, sadece gökbilimciler, görünür madde üstündeki kütle çekimsel tesirleri vesilesiyle varlığını çıkarabilmişlerdir.
Karanlık maddenin evrenin kütle-enerjisinin ortalama %27’tepsi oluşturduğu düşünülüyor ve galaksilerin çevresinde bir hale benzer biçimde kainat süresince dağıldığı düşünülüyor. Karanlık maddenin emin özellikleri bilinmiyor sadece proton yahut nötronlardan oldukça daha büyük kütleli parçacıklardan oluştuğu düşünülüyor.
Karanlık maddenin soğuk olduğu, şu demek oluyor ki oldukça süratli hareket etmediği düşünülüyor. Bunun sebebi, karanlık madde parçacıkları oldukça süratli hareket ediyor olsaydı, gökbilimciler tarafınca tespit edilebilecek ışınım yaymalarıydı. Bu şekilde bir radyasyonun tespit edilmemiş olması, karanlık madde parçacıklarının oldukça yavaş hareket ettiğini gösteriyor.
Karanlık maddenin cılız etkileşimli olduğu, şu demek oluyor ki öteki parçacıklarla oldukça sık etkileşime girmediği düşünülmektedir. Bunun sebebi, karanlık madde parçacıkları oldukça sık etkileşime girselerdi, bir araya toplanacakları ve gökbilimciler tarafınca tespit edilebilecek olmalarıdır. Karanlık maddenin bir araya toplanmamış olması, cılız etkileşimli bulunduğunu düşündürmektedir.
Karanlık maddenin emin doğası hala bir gizemdir, sadece evreni anlamamızın mühim bir parçasıdır. Karanlık maddenin galaksilerin oluşumundan ve evrenin evriminden görevli olduğu düşünülmektedir ve evrenin geleceğinde de rol alması muhtemeldir.
V. Karanlık Madde Teorileri
Karanlık maddenin ne olduğu ve evrenin geri kalanıyla iyi mi etkileşime girmiş olduğu ile alakalı birçok değişik kuram vardır. En popüler teorilerden bazıları şunlardır:
- Sıska etkileşimli büyük kütleli parçacıklar (WIMP’ler)
- Aksiyonlar
- Yerçekimi dalgaları
- Skaler alanlar
- Kaluza-Klein parçacıkları
Bu teorilerin her birinin kendine has kuvvetli ve cılız yönleri vardır ve hangisinin en doğru olduğu hikayesinde hemen hemen bir düşünce donanması yoktur. Sadece bilim adamları karanlık maddeyi incelemeye devam ediyor ve devamlı olarak yeni keşifler yapıyor. Daha çok veri toplandıkça, nihayetinde karanlık maddenin ne olduğu ve evrene iyi mi uyduğu hikayesinde daha eksiksiz bir fotoğraf oluşturabileceğiz.
VI. Karanlık Maddenin Aranması
Karanlık madde arayışı büyük bir ilmi çabadır ve bilim adamları onu bulmak için muhtelif yöntemler kullanmaktadır. En ümit verici yöntemlerden bazıları şunlardır:
- Direkt tespit deneyleri, karanlık madde parçacıklarını basit maddeyle etkileşimleri kanalıyla direkt tespit etmeye çalışır.
- Karanlık maddenin yok oluşunun yahut bozunmasının ürünlerini tespit etmeye çalışan bilvasıta tespit deneyleri.
- Karanlık maddenin evrenin yapısı ve evrimi üstündeki etkilerine dair delil arayan astrofiziksel gözlemler.
Bilim adamlarının yoğun çabalarına karşın karanlık madde hemen hemen tespit edilemedi. Sadece karanlık madde arayışı devam ediyor ve bilim adamları nihayetinde onu bulacaklarından eminler.
VII. Karanlık Maddenin Kainat Üstündeki Tesiri
Karanlık madde kainat üstünde mühim bir etkiye haizdir. Galaksilerin yapısını, yıldızların oluşumunu ve evrenin evrimini etkisinde bırakır.
Karanlık madde galaksileri bir arada tutmaya destek sunar. Karanlık madde olmadan galaksiler parçalanırdı. Karanlık madde ek olarak galaksilerin sarmal kollarının oluşmasına destek sunar. Karanlık maddenin yerçekimi, gaz ve tozu star oluşturabileceği bir galaksinin merkezine çeker.
Karanlık madde yıldızların oluşumunu da etkisinde bırakır. Yıldızlar, gaz ve toz bulutları kendi kütle çekimleri altında çöktüğünde kaynaklanır. Karanlık madde, gaz ve tozu bir araya getiren bir kütle çekim kuvveti sağlayarak bu bulutların oluşmasına destek sunar.
Karanlık madde hem de evrenin evrimini de etkisinde bırakır. Evrenin genişlemesi hızlanıyor ve karanlık madde bu hızlanmaya yol açan şeylerden biri. Karanlık maddenin evrenin kütle-enerjisinin ortalama %70’inden görevli olduğu düşünülüyor.
Karanlık madde esrarengiz ve büyüleyici bir maddedir. Bilim adamları hala onun özelliklerini ve evrendeki rolünü öğreniyorlar. Karanlık madde ile alakalı daha çok şey öğrendikçe, evreni bir tüm olarak daha iyi anlayacağız.
Karanlık Madde ve Evrenin Kaderi
Karanlık maddenin evrenin evriminde ve kaderinde mühim bir rol oynadığı düşünülmektedir. Galaksilerin halelerinin birincil bileşeni olduğuna inanılmaktadır ve galaksi kümeleri şeklinde büyük ölçekli yapıların oluşumundan görevli olduğu düşünülmektedir. Karanlık maddenin ek olarak evrenin hızlanan genişlemesinin sebebi olduğu düşünülmektedir.
Karanlık maddenin varlığı evrenin kaderi için mühim çıkarımlara haizdir. Karanlık madde hakkaten de evrenin birincil bileşeniyse, nihayetinde evrendeki baskın güç haline gelecektir. Bu, galaksiler ve galaksi kümeleri de dahil olmak suretiyle bütün büyük ölçekli yapıların nihayetinde çökmesine yol açacaktır. Kainat nihayetinde star yahut galaksilerin olmadığı soğuk, karanlık bir yer haline gelecektir.
Sadece, karanlık maddenin evrendeki baskın güç olmayacağı da mümkündür. Karanlık maddeden daha kucak dolusu bulunan başka bir madde biçimi var ise, hal böyle olunca bu öteki madde biçimi nihayetinde evrendeki baskın güç haline gelebilir. Bu, kainat için değişik bir kadere yol açabilir, mesela sıcak, yoğun bir kainat yahut devamlı esneyen bir kainat.
Evrenin kaderi karmaşa ve gayri muayyen bir sorudur. Karanlık maddenin varlığı bu suali cevaplamayı daha da zorlaştırır. Sadece karanlık maddeyi inceleyerek evrenin evrimi ve kaderi ile alakalı daha çok şey öğrenebiliriz.
IX. Karanlık Madde Hakkında Yanlış Anlamalar
Karanlık madde ile alakalı yaygın olarak kabul kabul eden bir takım yanlış algılama vardır. İşte en yaygın olanlardan bazıları:
- Karanlık madde kara deliklerden kaynaklanır. Kara delikler var olsa da karanlık maddeyle aynı şey değildir. Kara delikler oldukça kuvvetli bir kütle çekim alanına haiz nesnelerdir, karanlık madde ise ışıkla yahut öteki elektromanyetik ışınım formlarıyla etkileşime girmeyen bir madde türüdür.
- Karanlık madde görünmezdir. Karanlık madde fer yaymazken, yerçekimi şeklinde öteki madde formlarıyla etkileşime girer. Bu, karanlık maddenin yerçekimi tesirleri vesilesiyle tespit edilmesinin olası olduğu demektir.
- Karanlık madde her yerimizdedir. Karanlık madde evrende eşit olarak dağılmamıştır. Galaksilerin halelerinde ve galaksiler arasındaki boşluklarda daha yoğundur.
- Karanlık madde, ışıkla etkileşime girmeyen tek madde biçimidir. Işıkla etkileşime girmeyen nötrinolar şeklinde başka madde türleri de vardır. Sadece nötrinolar karanlık madde parçacıklarından oldukça daha azca kütlelidir.
Bunlar karanlık madde ile alakalı yaygın olarak kabul kabul eden yanlış anlamalardan bir tek birkaçı. Karanlık maddenin reel doğasını daha iyi anlayabilmemiz için bu yanlış anlamaların bilincinde olmak önemlidir.
S: Karanlık madde nelerdir?
A: Karanlık madde, ışıkla etkileşime girmeyen bir madde türüdür. Evrenin kütle-enerjisinin ortalama %27’tepsi oluşturduğu düşünülmektedir.
S: Karanlık maddenin varlığına dair kanıtlar nedir?
A: Karanlık maddenin varlığına işaret eden bir takım deney var, bunlar içinde şunlar yer ediniyor:
* Galaksilerin dönüş eğrileri
* Galaksilerin kütle çekimsel merceklenmesi
* Evrenin büyük ölçekli yapısı
S: Karanlık maddenin özellikleri nedir?
A: Karanlık maddenin cılız etkileşimli büyük parçacıklardan (WIMP’ler) oluştuğu düşünülmektedir. Bu parçacıkların muazzam olduğu düşünülmektedir sadece ışıkla etkileşime girmezler.
0 Yorum